مستندهای برلیناله ۲۰۱۵، از سکس تا سیاست

فیلم‌های مستند برلیناله ۲۰۱۵ نشان می‌دهند که این جشنواره تعهد سیاسی را فراموش نکرده و به یکی از نخستین کارکردهای رسانه فیلم، یعنی یاری به آگاهی اجتماعی و بیداری سیاسی وفادار است.

عراق، کشور مبارزه و مصیبت

فیلم "اودیسه عراقی" اثر ارزشمندی است که تاریخ معاصر عراق را از پایان حاکمیت عثمانی در جنگ جهانی اول تا روزگار ما دنبال می‌کند. فیلم بر مجموعه وسیعی از عکس‌ها، فیلم‌ها و سندهای تاریخی استوار است.

سمیر، مستندساز عراقی‌سوئیسی سازنده این فیلم پرتحرک و گیرا و جذاب است. او تاریخ معاصر عراق را از روی سرنوشت پرماجرای خانواده خود پی گرفته است. خانواده او که از دودمانی شیعه در شهر مذهبی نجف (عراق) نشأت گرفته، امروز در شهرهای گوناگون دنیا، از لندن و پاریس تا مسکو و بوفالو پراکنده است.

روایت شخصی و پراحساس سینماگر از خانواده خود به نوعی اودیسه یا به سرگذشت طوفانی ملت عراق شبیه است، آکنده از تلاش‌ها و مبارزه‌ها و فداکاری‌ها که بدبختانه بیشتر به حرمان و ناکامی انجامیده است. کارگردان پای صحبت تنی چند از بستگان خود می‌نشیند و سیر و سلوک آنها را با دقت و ظرافت و به برکت مونتاژی نیرومند به شهادت و روایت تاریخی بدل می‌کند.

فیلم نشان می‌دهد کشوری که نام آن امروزه با کشتار و تروریسم مترادف شده، نه تنها در سپیده‌دم تاریخ گهواره تمدن بشر بود، بلکه تا اوایل دهه ۱۹۶۰ به خوبی در جاده رشد و ترقی پیش می‌رفت. اما دخالت بیگانگان، در کنار خیانت زمامداران و تعصبات کور توده مردم، نیروی انسانی و ثروت‌های ملی را بر باد داد و کشور را به وحشت سرایی ناامن بدل کرد.

فیلم با تلفیق مجموعه‌ای از روایت‌های صمیمانه و دلنشین از چند عراقی تبعیدی و سرگردان در اطراف کره زمین، تصویری زنده و معتبر از عراق معاصر ارائه داده است. بخشی از فیلم به جنگ ۸ ساله ایران و عراق پرداخته است. کشمکشی غم‌انگیز و بیهوده که برای هر دو ملت زیان‌هایی جبران‌ناپذیر به دنبال داشت.

میراث شوم جنگ و خشونت و ستم انسان بر انسان را می‌توان در فیلمی دیگر پی گرفت.

فیلم "به بهار بگو امسال نیاید" به کارگردانی سعید تاجی فاروقی و مایکل مک اوی، گزارشی تکان‌دهنده از یک سال فعالیت ارتش ملی افغانستان است که پس از بیرون رفتن نیروهای پیمان ناتو، وظیفه برقراری امنیت را در کشور به عهده گرفته است.

طبیعت وحشی و چشم‌اندازهای زیبا سرابی فریبنده بیش نیست، زیرا پشت هر درخت و در کمرگاه هر پشته خطری لانه کرده است.

ژان گابریل پریو، مستندساز فرانسوی، در فیلم "یک جوانی آلمانی" با استفاده از انبوه مواد آرشیوی تازه جنبش جوانان انقلابی آلمان را در اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل دهه ۱۹۷۰ تصویر کرده است.

جنبش جوانان و دانشجویان بی‌تردید در دریدن پرده‌ها و تقدس‌زدایی از سنت‌های اجتماعی و سیاسی نقشی مؤثر ایفا کرد، اما بخشی از جنبش با گرایش به ایده‌های تعصب‌آمیز و افراطی، به خشونت و تروریسم آلوده شد.

سکس از همه رقم!

دکان سکس در برلیناله سخت پررونق است. در بخش های فوروم و پانوراما نیمی از فیلم‌ها به سکسوالیته و مسائل جنسی اختصاص دارند، آن هم بیشتر به روابط جنسی «نامتعارف». به چند نمونه نگاه کنیم.

مستند آمریکایی "ناجورها" به مشکلات زندگی همجنس‌گرایان در جامعه‌ای می‌پردازد که سنت‌های دینی و عادت‌های اخلاقی در آن ریشه‌های عمیق دارند. دختران و پسران دگرباش خواهان زندگی دلخواه خود هستند اما با مخالفت و مقاومت والدین خود روبرو می‌شوند.

جوانان دگرباش با تکیه بر حقوق خود آزادی‌های تازه می‌طلبند و به برکت همبستگی و پایداری شیوه زندگی خود را بر نسل قبل تحمیل می‌کنند. آنها با پیگیری و پیکار مداوم موفق می‌شوند بر بسیاری از پیش‌داوری‌ها و تابوهای اجتماعی غلبه کنند.
مستند پرتحرک "داستان های زندگی ما" کمابیش همان مضمون را در جامعه و قاره‌ای دیگر، در میان سیاهپوستان آفریقا، دنبال می‌کند. جوانان در شرایطی سخت‌تر و خشن‌تر برای رسیدن به آزادی انتخاب زوج مبارزه می‌کنند.

فیلم جیم چوچو، کارگردان کنیایی، در ۵ فصل جداگانه سرگذشت ۵ زوج همجنس‌گرا را تصویر کرده است.

فیلم "آدم تازه" پیوندی استادانه از تصاویر بازسازی و مستند است به کارگردانی آلدو گاری. فیلم سرگذشت زنی به نام استفانیا را روایت می کند که در جوانی با درمان پزشکی تغییر جنسیت داده است.

این زن که در دوازده سالگی، در هیئت پسری جوان به هواداری از جنبش ساندینیستی نیکاراگوئه در مبارزه سیاسی شرکت داشته، اکنون در کشوری دیگر برای حقوق شخصی خود مبارزه می کند. استفانیا امروزه زنی تنها و غمگین است اما از این که به "آدم تازه" بدل شده راضی است و با جامعه نیز مشکل زیادی ندارد.

فیلم "دنیای دانیل" به کارگردانی ورونیکا لیشکووا، خانم مستندساز چک، آزادی جنسی را از هر مرز اخلاقی و اصل حقوقی فراتر برده است. فیلم ۷۴ دقیقه ای روایت مشکلات جوانی بیست و چند ساله است که در خود کششی مقاومت‌ناپذیر به پسربچه‌ها احساس می‌کند. او از اطرافیان می‌خواهد که مشکل او را درک کنند و برایش راه حلی بیابند!

بدین ترتیب می‌توان تضمین کرد که برلیناله از جهت روابط و ابعاد زندگی جنسی هیچ علاقه و سلیقه‌ای را محروم نمی‌گذارد. به نظر می‌رسد که هم‌آغوشی زن و مرد یا رابطه جنسی "عادی و طبیعی" دیگر آنقدرها جذاب و هیجان‌انگیز نیست که بتواند نگاه مستندسازان را جلب کند.