رهبران آسیای میانه و رواج شدید کیش شخصیت

عجیب‌ترین شخص در میان سران کشورهای آسیای میانه صفرمراد نیازاف، رئیس جمهور سابق ترکمنستان بود. برخی از فرمان‌های او در کشورش هنوز هم حکم قانون را دارد. امام‌علی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان ۲۰ کتاب نوشته است. نورسلطان نظربایف رهبر قزاقستان، برای مشاوره و نشان دادن چهره‌ای دمکرات از خود، روسای جمهور سابق کشورهای اروپائی را استخدام می‌کند.

رهبر قزاقستان، "قهرمان خلق" می‌شود

گروه‌های طرفدار نظربایف به دولت قزاقستان پیشنهاد کردند به خاطر خدمات رئیس جمهور این کشور، نشان "قهرمان خلق" به او اعطاء شود. بدنبال آن پارلمان قزاقستان مصوبه‌ای برای اعطای مدال ویژه "قهرمان خلق" به نظربایف را تصویب کرد. کاسیموف، نخست وزیر این کشور که این مصوبه را امضاء می‌کرد، می‌گوید وی مهمترین قانون کشور را در طول زندگی‌اش امضا کرده است.

یکی از رهبران اپوزسیون کشورانتقاد می‌کند که تصمیم برای اعطای مدال قهرمان خلق نه از سوی دولت، بلکه از سوی مردم باید گرفته می‌شد. وی می‌گوید:« نظربایف نامزد جایزه نوبل شد و به او ندادند و حالا هم قرار است مدال قهرمان خلق را به او بدهند. این شاید نشانه‌ی کناره‌گیری او از حکومت هم باشد.»

پیش از این مدال قهرمان خلق را فقط توختارآوباکیراف، نخستین فضانورد قزاق و روزا باگلانوا خواننده‌ی مردمی این کشور دریافت کرده بودند.

رهبر تاجیکستان، "ابرمرد زمین و آسمان"

رشد کیش شخصیت و دادن القاب در تاجیکستان بویژه در سفرهای استانی رئیس جمهور بیشتر رواج پیدا کرده است. میرزانبی خالق‌زاد، رونامه‌نگار مقیم شهر دوشنبه که در زمینه‌ی خانواده اما‌م‌علی رحمان تحقیق کرده، به دویچه وله چنین می‌گوید: «وقتی رحمان به ولایت‌ها سفر می‌کند، تعریف و تمجیدها را مقام‌های محلی نواحی و ولایات انجام می‌دهند تا پیش رحمان اعتباری پیدا کنند. کودکان مهدکودک را مجبور می‌کنند تا در توصیف رهبر تاجیکستان شعر بگویند».

میرزانبی می‌افزاید:« برای ستایش از رهبر تاجیکستان در میان نواحی مختلف کشور مسابقه است وامام‌علی رحمان هم باتبسم از این شخصیت‌پرستی استقبال می‌کند.» در یکی از دیدارهای نواحی رئیس جمهور، کودک تاجیک در مقابل رحمان چنین می‌خواند:« تو ابرمرد زمین و آسمان، رهبر شایسته و مرد زمان در سیاست عاقل و فرزانه‌ای، مثل آفتاب سماء یک دانه‌ای».

۲۰ کتاب از امام علی رحمان

در کتابخانه‌های تاجیکستان می‌توان ۲۰ اثر از امام‌علی رحمان را یافت. رئیس جمهور تاجیکستان آثار تاریخی نوشته و "از آریان تا سامانیان" مشهورترین اثر اوست. مطالعه‌ی این کتاب‌ها برای تاجیکان آزاد است. گرچه آثار رحمان در دانشگاه‌ها تدریس نمی‌شود، اما دانشجویان در رساله‌های علمی و تحقیقی خود از آثار رحمان به عنوان یکی از منابع علمی استفاده می‌کنند.

میرزانبی روزنامه‌نگار مقیم دوشنبه، ضمن مقایسه رهبر تاجیکستان با نیازاف چنین نتیجه می‌گیرد: «نیازاف در کیش شخصیت در دنیا شهرت پیدا کرد، اما در تاجیکستان یک حکومت خانوادگی روی کار آمده و اکنون گوی سبقت را از نیازاف هم ربوده است».

روحنامه رئیس‌جمهور در کتاب‌های درسی

"روحنامه" معروف‌ترین اثر نیازاف، رئیس جمهور سابق ترکمنستان است که در مواد درسی مدارس و دانشگاه‌های کشور نیز گنجانده شده است.

به‌نظر آق محمد ولساپار نویسنده ترکمنستانی مقیم سوئد وعضو شورای نویسندگان این کشور، یکی از عجیب‌ترین کارهای نیازاف سرودن شعری در وصف برادری و دوستی جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان بوده است.

وی می‌گوید، شهروندن این کشور مجبورند برای دریافت گواهینامه‌ی رانندگی کتاب روحنامه را امتحان دهند. روحنامه تاکنون به بیش از ۴۰ زبان دنیا ترجمه شده است. بسیاری از شرکت‌های غربی برای امضای قراردادهای کلان و "خود شیرینی" کتاب نیازاف را ترجمه ‌کردند.

شرکت آلمانی مرسدس بنز قسمت اول این کتاب را به زبان آلمانی ترجمه کرد. قسمت دوم ترجمه‌ی روحنامه را شرکت زیمنس برعهده گرفت. ولی به دلیل انتقادهای شدید مدافعان حقوق بشر، این شرکت‌ها مجبور شدند ترجمه‌ی روحنامه را در اختیار عموم قرار ندهند. مدافعان حقوق بشر این دو شرکت آلمانی را به "حفظ رژیم‌های دیکتاتوری آسیای میانه" متهم می‌کنند.

مجسمه‌ و کتاب برای دو نماد کیش شخصیت

به‌دنبال تغییر رهبری در ترکمنستان در سال ۲۰۰۶ تصاویر و مجسمه‌های نیازاف با رهبر جدید این کشور تعویض یافت و شخصیت پرستی همچنان ادامه یافت. رهبر جدید این کشور دستور ساختن مجسمه‌های افراد خانواده‌ی خود را هم صادر کرد. بردی‌محمداف در آکادمی ارتش این کشور شخصا از مجسمه مالک قلی بردی‌محمداف پدر بزرگ خود پرده‌برداری کرد.

رهبر ترکمنستان در "یازغیت" روستای محل تولدش مدرسه‌ای بنام پدرش دایرکرد و دستور داد مجسمه پدرش را بنانهند. وی ظرف ۵ سال ریاست جمهوری خود ۳ کتاب نوشت. بردی محمداف اخیرا ترانه‌ی عاشقانه‌ای بنام "برای تو ای گل‌ سفیدم" را خواند. رسانه‌های کشور تبلیغات زیادی کردند که شعر و آهنگ این ترانه از خود رئیس جمهور بوده است.

دلایل رواج کیش شخصیت

میرزا نبی درباره‌ی علل رشد شخصیت پرستی می‌گوید: «فکرمی‌کنم رهبران این کشورها قصد دارند با کارهائی چون کتاب نویسی خود را به مردم نزدیک نشان دهند و به مدت طولانی در اریکه‌ی قدرت بمانند». میرزانبی در ادامه صحبت‌های خود به عدم حضور اپوزسیون در صحنه سیاسی کشورش اشاره می‌کند و چنین نتیجه می‌گیرد: «عدم حضور فعال مخالفان دولت در صحنه‌ی سیاسی کشور به رهبران این کشورها اجازه می‌دهد، هرگونه که خواستند به کیش شخصیت روی بیاورند».

به گفته‌ی ولساپار نویسنده ترکمنستانی مقیم سوئد، ترویج کیش شخصیت در کشورهای آسیای میانه با فرهنگ و تاریخ قدیم این مردمان بیگانه است. وی به این هم اشاره می‌کند که این گونه پدیده‌ها نتیجه‌ی حکومت یک نظام استبدادی ۷۰ ساله است. ولساپار نتیجه می‌گیرد، مادام‌‌العمر بودن دوره‌ی ریاست جمهوری در چهار کشورآسیای میانه، شخصیت پرستی را رواج داده است.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: جواد طالعی