آداب عید پاک؛ از شام آخر تا تخم‌مرغ‌های رنگی

اگرچه عید پاک مهم‌ترین جشن مسیحیان به شمار می‌رود، اما نمادها و آداب این عید تنها تا اندازه‌ای ریشه در مذهب دارند. تخم‌مرغ، خرگوش و بره ویژه‌ی عید پاک از جمله نمونه‌هایی هستند که در آنها دین مسیحیت با آیین غیرمذهبی پیش از دوران مسیح در هم ‌تنیده است. اینکه عید پاک به یادآورنده‌ی رستاخیز عیسی مسیح است، نکته‌ای است که هر روز شمار کمتری از آلمانی‌ها از آن آگاهی دارند.

پنجشنبه میثاق که به پنجشنبه مقدس یا پنجشنبه فرمان نیز شهرت دارد، به یادآورنده شام آخر عیسی مسیح با حواریون است که او در آن با یارانش نان و شراب قسمت می‌کند. شام آخر از جمله رویدادهایی مهم مذهبی است که هنرمندان بزرگ آن را به تصویر کشیده‌اند، از جمله لئوناردو داوینچی که صحنه‌ای از این شام را در یکی از آثار معروف خود جاودانه کرده است.

مسیحیان جهان در روز آدینه مقدس یا جمعه نیک مراسمی را به یاد به صلیب کشیده شدن عیسی مسیح برگزار می‌کنند. جمعه نیک روز سوگواری است و مسیحیان در این روز معمولا از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند. این سنت که شماری از پیروان مسیحیت جمعه‌ها گوشت نمی‌خورند نیز ریشه در همین روز مهم مذهبی دارد.

تخم‌مرغ‌های رنگی به جزئی ثابت از جشن و ایام عید پاک بدل شده است. رسم بر این است که پدر و مادرها در روز یکشنبه عید پاک، تخم‌مرغ‌ها را پنهان می‌کنند تا کودکان بتوانند آنها را پیدا کنند. برای مسیحیان تخم‌مرغ نماد رستاخیز است. از قرون وسطی به این سو، کلیسا خوردن گوشت و تخم‌مرغ را در ایام روزه‌گیری منع کرده بود و مردم نیز برای آنکه تخم‌مرغ‌ها فاسد نشوند، آن‌ها را می‌پختند و گاه نیز رنگ می‌کردند.

از دید بیولوژیکی رابطه‌ای میان تخم‌مرغ و خرگوش وجود ندارد، اما خرگوش حیوانی است که نویددهنده‌ی بهار است و همچنین به عنوان نماد کهن زایایی و باروری شناخته می‌شود.

بره‌ی عید پاک ریشه در عید پسح یا فصح دارد که از جشن‌های یهودیان محسوب می‌شود. در این جشن که به یادآورنده‌ی آزاد شدن قوم یهود از قید برده‌داری فرعون‌های مصر است، رسم است که بره‌ای قربانی شود. یهودیان در این روز درهای منازل خود را با خون بره علامت‌گذاری می‌کنند تا عزرائیل به سراغشان نیاید. در دین مسیحیت نیز بره نماد معصومیت و بی‌گناهی عیسی است.

در گذشته این شمع‌های عید ‌پاک بودند که به مراسم عبادت شبانه در کلیسا نور می‌بخشیدند. نور شمع‌های عید پاک در عین حال نماد نورانی شدن مسیحیان با بازگشت عیسی مسیح است و نشان‌دهنده‌ی پیروزی او بر مرگ و نابودی. رسم بر آن است که نخست شمع عید پاک افروخته شود و با آن شمع‌های دیگر روشن شوند.

رسم آتش عید پاک از آدابی است که ژرمن‌ها نیز با آن آشنایی داشتند. زبانه‌های آتش وسیله‌ای بوده است برای پایان بخشیدن به سرما و سختی‌های زمستان و همچنین راندن شیاطین و ارواح خبیثه. افزون بر این، گفته می‌شود که نور آتش خوشبختی می‌آورد. امروزه رسم بر آن است که در روستا‌های کوچک یا در جمع خانوادگی کوچک، آتشی به مناسبت عید پاک برافروخته شود.

در روز یکشنبه عید پاک کلیساها با به صدا درآوردن ناقوس کلیسا، رستاخیز عیسی مسیح را نوید می‌دهند. در روز پنجشنبه میثاق یا مقدس که شب پیش از به صلیب کشیده شدن عیسی است، ناقوس کلیساهای کاتولیک معمولا خاموش می‌مانند.

برخی از رسم‌ها از جمله آوردن "آب عید پاک" کم و بیش از میان رفته‌اند. طبق این رسم، دختران جوان در شب پیش از یکشنبه عید پاک از رودخانه‌ای آب می‌آورند. این آب نماد زندگی است و اگر این دختران در حین رفت و برگشت به رودخانه سکوت کنند، زیبایی و زایایی آنان بیشتر می‌شود. این رسم در میان اقلیت‌های اسلاو که در شرق آلمان سکونت دارد، همچنان زنده است.

یکی از بازی‌های مرسوم در روزهای عید پاک، به ویژه در ایالت بایرن و در مناطق کناره رود راین این است که تخم مرغ‌ها را به هم بزنند و برنده آن کسی است که تخم‌مرغ او سالم بماند. البته این بازی ریشه‌ای دینی یا مذهبی ندارد.

اگر چه بسیاری در روزهای عید پاک برای قدم زدن و هواخوری بیرون می‌روند، اما این کار در اصل ریشه در آدابی قدیمی دارد. رسم بر آن بوده که پس از دوران سرد و طولانی زمستان، لباسی پاکیزه بر تن کنند و با قدم زدن در طبیعت به بهار خوشامد بگویند. امروزه هم اکثر جماعت‌های کلیسایی مسیحیان را به قدم‌زدن‌های مشترک دعوت می‌کنند.

نخستین راهپیمایی عید پاک در سال ۱۹۶۰ برگزار شد و از آن زمان به سنتی ثابت و مهم در این جشن بدل گردید. در آن زمان شرکت‌کنندگان در این راهپیمایی برای اعتراض به تجهیز ارتش آلمان به سلاح‌های هسته‌ای و رقابت اتمی در حین جنگ سرد، قدم به خیابان‌ها گذاشتند. امروزه سازمان‌های مدافع صلح و حفظ محیط زیست هستند که بیش از همه در برنامه‌ریزی و برگزاری این راهپیمایی‌ها نقش دارند.