چند و چون نخستین جشنواره فیلم فجر در دولت یازدهم

علیرضا رضاداد دبیر جشنواره فیلم فجر در مراسم رسمی گشایش جشنواره که شامگاه شنبه، ۱۱ بهمن ماه در تالار وحدت برگزار شد تاکید کرد که راه هموار نیست اما "سینما عبور از مسیرهای ناهموار را بارها آزموده است". او وعده داد که "می‌کوشیم تا در سال تحویل سینمای ایران کنار یکدیگر باشیم، برای ساختن پرده‌ای سپید از امید و آگاهی".

جلوگیری از تکرار گذشته نکته مشترک تمام سخنرانی‌ها و پیام‌های مراسم گشایش بود. اظهارات مسئولان در مراسم گشایش جشنواره که پیشتر نیز به شکل‌های مختلف بیان شده حاکی است سیاست‌هایی که در دو دولت گذشته به سینمای ایران تحمیل شد قابل ادامه نبوده و چاره‌ای جز فاصله گرفتن از آن وجود ندارد.

قطار "منحرف" سینما

اساس سیاست‌های فرهنگی در دوران محمود احمدی‌نژاد که در سه سال آخر دولت دهم، به ویژه در مورد سینما آشکارتر شد سوق دادن فعالیت‌های سینمایی به مسیری برای تولید فیلم‌هایی بود که "ارزش‌های اسلامی" و "حقانیت" حکومت جمهوری اسلامی را تبلیغ کند.

تعطیل کردن خانه سینما به عنوان بزرگترین تشکل صنفی سینماگران و تشکیل سازمان سینمایی ایران که هدفش"نظارت بر کلیه مراحل ساخت فیلم از جمله فنی، هنری و محتوایی" تعریف شده مهمترین اقدام‌های دولت در سال ۹۰ بود.

جواد شمقدری مدیر پیشین سازمان سینمایی معتقد بود که قطار سینمای ایران در سه دهه گذشته به کلی از مسیر درست منحرف شده و باید با "ریل گذاری جدید" به مسیر مطلوب "هدایت" شود.

دی ماه سال پیش مجمع فیلمسازان سینمای ایران در بیانیه‌ای هشدار داد که عده‌ای "کمر به قتل سینمای ایران بسته‌اند" و کانون کارگردانان تاکید کرد که اگر هر چه زودتر چاره‌ای اندیشه نشود قطاری باقی نمی‌ماند که نیازی به ریل‌گذاری باشد.

داوران بخش مسابقه جشنواره فجر سال ۹۱ در بیانیه پایانی خود مسئولان را متهم کردند که باعث "سوت و کوری و بی‌رونقی" سینما و "بی‌اعتمادی اهل سینما به مدیران دولتی" شده‌اند.

دعوت دولت از تماشاگران قهرکرده با سینما

حاصل این سیاست انفعال بسیاری از سینماگران مطرح، کاهش تولید فیلم‌های با کیفیت، رویگردانی تماشاگران از سینما و ورشکستگی شماری از سینماداران بود.

با اشاره به همین وضعیت است که رئیس جمهور در پیام خود به جشنواره فیلم فجر امسال تاکید کرد: «بازگرداندن تماشاگر قهرکرده از سینما، ضروری‌ترین مسئولیت امروز مدیران و سینماگران ما است.»

حسن روحانی می‌گوید پیام او به جشنواره "مروری است بر سیاست‌های دولت تدبیر و امید در عرصه سینما به مثابه هنری‌ترین صنعت و صنعتی‌ترین هنر، در اولین سالی که اعتدال‌گرایی میهمان جشن بزرگ سینمای ایران است."

در بخشی از پیام رئیس جمهور آمده است: «امروز و پس از گذشت این چند سالی که بر فرهنگ و هنر گذشت، سینمای کشورم را قدری غبار گرفته و غمگین می‌بینم!»

او با تاکید بر این که "عبرت‌ها را هرگز فراموش نخواهیم کرد" از سینماگران می‌خواهد از گذشته فاصله بگیرند زیرا "دوران جدیدی آغاز شده است."

فیلم‌های توقیفی در جشنواره

در آستانه برگزاری جشنواره فیلم فجر برای آشتی دادن تماشاگران با سینما طرحی به اجرا گذاشته شد که از مدتی پیش خبرهای آن در رسانه‌ها منتشر شده بود.

مطابق طرح "سلام سینما" شهروندان سراسر کشور دعوت شدند دهم بهمن ماه مهمان سازمان سینمایی باشند و رایگان به تماشای فیلم بنشینند. قرار است تماشای رایگان فیلم یک بار نیز ۲۱ شهریور، روز ملی سینما انجام شود.

ترکیب فیلم‌های بخش مسابقه‌ی جشنواره و خبرهایی که در هفته‌های گذشته درباره این فیلم‌ها منتشر شد از رویکرد تازه مسئولان و استقبال فیلم‌سازان از فضای متفاوت فرهنگی در دولت یازدهم حکایت دارد. در بین فیلم‌های این دوره آثاری وجود دارد که در دو سه سال گذشته توقیف شده، اجازه نمایش نداشته یا نمایش آنها مستلزم تغییراتی بوده که سینماگران به آن تن نداده‌اند.

یکی از این فیلم‌ها "خانه پدری" ساخته کیانوش عیاری است که قرار بود در جشنواره سال ۸۹ به نمایش درآید. مسئولان دولت دهم اجازه نمایش به این فیلم را مشروط به تغییراتی کرده بودند که کارگردان آنها "ویرانگر" خوانده و نپذیرفت. "خانه پدری" در بخش خارج از مسابقه سینمای ایران به نمایش درمی‌آید.

فیلم‌های دقیقه نودی

"پاداش" از دیگر فیلم‌هایی است که وزیر پیشین ارشاد چند سال پیش نمایش آن را ممنوع اعلام کرد. محمد حسینی در سال ۸۸ فیلم کمال تبریزی را از جمله آثاری خواند که "با خط قرمز و معیارهای اسلامی و ایرانی همخوانی ندارند" و قابل نمایش نیستند.

برخی از فیلم‌های پذیرفته شده در بخش مسابقه سینمای ایران (سودای سیمرغ) نیز به نوعی کارهای دقیقه نودی محسوب می‌شوند و زمانی که نسخه نیمه‌تمام آنها به هیئت انتخاب ارائه شد هنوز مراحل فیلمبرداری و فنی را پشت سر نگذاشته بودند.

"اشباح" داریوش مهرجویی و "معراجی‌ها"ی مسعود ده نمکی از این دسته فیلم‌ها هستند. "اشباح" مهرجویی به عنوان یکی از ۲۹ فیلم بخش سودای سیمرغ معرفی شده است.

حدود سه هفته پیش (۱۸ دی) وقوع انفجار در پشت صحنه فیلمبرداری "معراجی‌ها" دست‌کم پنج نفر کشته و چند نفر مجروح بر جای گذاشت. به نظر می‌رسید با این حادثه و وقفه‌ای که در ادامه کار پیش آمد حضور این فیلم در جشنواره به کلی منتفی شده باشد.

حجت‌الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی هشتم بهمن ماه به خبرنگاران گفت این فیلم به دستور او در جشنواره شرکت داده شده اما حضورش در بحش مسابقه یا خارج از آن را دبیر جشنواره تعیین می‌کند. "معراجی‌ها" در فهرست فیلم‌های سودای سیمرغ دیده نمی‌شود.

فیلم‌های مناقشه برانگیز

"پنجاه قدم آخر" ساخته کیومرث پوراحمد از دیگر فیلم‌های دقیقه نودی جشنواره است که کارهای فنی‌اش تا پایان مراسم افتتاح جشنواره نیز ادامه داشت.

پوراحمد درباره علت غیبتش در مراسم گشایش جشنواره در شامگاه ۱۱ بهمن به خبرگزاری ایسنا گفت: «تا ساعات پایانی افتتاحیه مشغول میکس صدای فیلم جدیدم برای حضور در جشنواره بودم.»

فیلم "چ" ابراهیم حاتمی‌کیا نیز از فیلم‌هایی است که قرار بود در جشنواره سی‌و یکم به نمایش گذاشته شود اما مجوز نگرفت.

"زندگی مشترک آقای محمودی و بانو" ساخته روح‌الله حجازی نیز از آثار مورد مناقشه در جشنواره سال ۹۱ بود که در جشنواره سی و دوم فجر در بخش خارج از مسابقه به نمایش گذاشته شده است.

"قصه‌ها" به كارگردانی رخشان بنی‌اعتماد فیلم دیگری از بخش سودای سیمرغ است که گفته می‌شود بدون دریافت پروانه ساخت فیلم سینمایی تهیه شده است.

مهمترین مناقشه درباره فیلم‌های امسال، حضور آثار فیلمسازانی است که در جریان جنبش اعتراضی به نتایج اعلام شده انتخابات سال ۸۸ جانب معترضان را گرفتند که جریان "فتنه" خوانده می‌شوند.

به گزارش خبرگزاری مهر احمد سالک رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس، ششم بهمن ماه در نامه‌ای به رئیس سازمان سینمایی هشدار داد: «مجلس درباره فتنه حساسیت دارد و اجازه نخواهد داد که برخی جریانات و یا برخی افراد ناآگاه با نادیده گرفتن حرکت مردم قرائت خارجی‌ها را از فتنه ۸۸ در جامعه نشر دهند.»