وزارت علوم ۸۴۰ بورسیه را لغو می‌کند
۱۳۹۳ آبان ۲, جمعه
در گزارشی که وزارت علوم ایران انتشار داده، گوشه‌ای از زد و بندهایی روشن شده است که به گفته این وزارتخانه به "برهم زدن فرآیندهای علمی" و "از میان بردن عدالت آموزشی" منجر شده است. این گزارش تاکید می‌کند که روالی که طی دو دوره دولت احمدی‌نژاد در پیش گرفته شده بود به "محروم کردن جامعه در استفاده ازاستعدادهای برتر و فراهم کردن امکان برخوردهای سلیقه‌ای و اعمال نظر و نفوذهای شخصی در انتخاب افراد و در نتیجه بروز فساد و رشد ویژه‌خواری منجر می‌شود".
گزارش وزارت علوم روشن کرده است که در سال ۱۳۸۵ با تغییراتی توسط "شورای مرکزی بورس" و اضافه شدن بندی تحت عنوان افراد "دارای خدمات و سوابق برجسته در زمینه‌های فرهنگی" ترتیبی داده شده است که افرادی با "معرفی‌نامه" بورسیه بگیرند و "افراد فاقد این معرفی‌نامه‌ها حتی در صورت دارا بودن صلاحیت علمی و اخلاقی فوق العاده، از دریافت بورس محروم" شوند. علاوه براین "در بعضی سال‌ها، برای پذیرش متقاضیان با معدل‌های کمتر، فرمول‌های داخلی بدون اعلام در فراخوان‌ها اعمال شده است".
مواردی که این گزارش به عنوان "خلاف و توجیه‌ناپذیر" به آنها اشاره کرده متعدد است. از جمله عدم رعایت قانون اعزام دانشجو و آیین‌نامه اجرایی آن، تصویب ضوابط فراتر از اختیارات شورای مرکزی بورس، پیش‌بینی معیارهای پایین علمی برای پذیرش داوطلبان، عدم کنترل شرایط حداقلی (معدل و سن) تعیین شده برای تعدادی از پذیرفته شدگان، غیر قابل توجیه بودن انجام هزینه‌های گزاف اعزام به خارج برای آنان و اعزام برخی افراد برای تحصیل در رشته‌های غیر مورد نیاز کشور (از قبیل دادن بورسیه برای تحصیل در کشور استرالیا در رشته مطالعات اندونزی)!
بنا بر این گزارش بورسیه دکترای ۸۴۰ نفر لغو می‌شود و احتمال دارد بورسیه ۱۲۴۱ نفر دیگر سرنوشتی مشابه داشته باشد. وزارت علوم در گزارش خود آورده است: «پذیرش دانشجوی بورسیه برای اعزام به خارج از کشور در دولت‌های نهم و دهم، برخلاف قانون اعزام دانشجو مصوب سال ۱۳۶۴ مجلس شورای اسلامی، از طریق آزمون سراسری انجام نگرفته و به جای آن از مسیر "فراخوان" بر اساس دستورالعمل‌های خاص صورت پذیرفته است.»
به خرج وزارت علوم، به کام افرادی با حداقل شایستگی
در گزارش وزارت علوم به موارد دیگری نیز اشاره شده که میزان فساد در دادن بورسیههای "خلاف" را نشان می‌دهد. بنابر این گزارش ازسال ۱۳۸۶ به بعد و عمدتاً در فاصله سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ تعداد قابل توجهی برای اعزام به خارج کشور پذیرش شده‌اند، بدون این که برای دریافت پذیرش از دانشگاه‌‌های معتبر خارج اقدامی صورت گرفته باشد.
اما با تبدیل "بورس آنها به بورس تحصیلی داخل" آن‌هم بدون شرکت در آزمون دکتری، گروهی با خرج وزارت علوم مشغول به تحصیل در دوره دکترا شده‌اند: «مصاحبه‌های انجام شده برای پذیرش متقاضیان، در قالب فرم‌هایی صورت گرفته که با نحوه توزیع امتیازات علمی و عمومی در آنها، امکان قبولی با حداقل امتیاز علمی نیز وجود داشته است و فراتر از آن، مصاحبه در مواردی توسط اشخاصی غیرمتخصص در رشته داوطلب انجام گرفته است.»
خود اظهاری
علاوه بر همه این‌ها یکی از مواردی که در گزارش توجه جلب می‌کند، اعلام دروغین معدل است. در گزارش آمده است: «عدم کنترل اصل مدارک تحصیلی شامل معدل مقاطع قبل و اکتفا به خود اظهاری به گونه‌ای که مواردی مشاهده شده است که پس از وصول گواهی فارغ التحصیلی از دانشگاه، بین معدل اظهار شده (که مبنای مصوبه شورای بورس بوده) و معدل واقعی اختلاف فاحش وجود دارد که نتیجه بررسی و تصمیم گیری در این خصوص نیز در انتهای این اطلاعیه آمده است. به عنوان مثال معدل کارشناسی ۱۰/۸ در فرم ها ۱۴/۵ اعلام شده و یا به جای ۱۲/۵۷، ۱۴/۵۷ذکر شده است.»
وزارت علوم در بخش دیگری از گزارش خود نوشته است که «نتیجه این روش آن شده است که برای فرد یا افرادی خاص در مسئولیت های اداری موقعیتی را به وجود آورده است که مسئولی در وزارت علوم بتواند خارج از اختیارات مرسوم و قانونی اقدام به معرفی بیش از ۷۵۰ نفر براساس روابط فردی یا سلیقه‌ای کند.
در جایی دیگر، برهم خوردن این فرآیندهای تجربه شده موجب شده است که مدیری از مجموعه آموزش عالی عملاً مشکلات خانوادگی خود را از طریق اعطای بورس به بدترین شیوه حل و فصل کرده و دامنه این بی‌نظمی اداری به بورسیه شدن چند نفر در یک خانواده تسرّی یابد.
نتایج بررسی وضعیت بورسیههای بدون آزمون روشن به گزارش وزارت علوم روشن می‌کند که پذیرفته شدگان بدون آزمون طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ در مجموع ۳۷۷۲ نفر بوده‌اند که در چهار گروه دسته‌بندی شده‌اند: پذیرفته شده‌های تحت عنوان "تبدیل به داخل" ۱۸۶۷ نفر، پذیرفته‌شده‌های مربیان دانشگاه‌ها ۱۰۱۱ نفر، پذیرفته شده‌ها طبق بخشنامه ایثارگران وزارت و دانشگاه ها ۱۶۵ نفر، اعزام به خارج ۷۲۹ نفر.
استیضاح فرجی‌دانا و پیگیری روحانی
وزارت علوم تاکید کرده است که این روش در گذشته نیز مورد انتقاد برخی مسئولان قرار گرفته ولی به جایی راه نبرده است. در دولت فعلی نیز موضوع پیگیری بورسیههای "خلاف" از جمله مواردی بود که به استیضاح و نهایتا برکناری وزیر پیشین علوم، رضا فرجی‌دانا منجر شد.
حسن روحانی در ابتدای هفته جاری اعلام کرد که تا پایان همین هفته گزارش نهایی دولت درباره موضوع جدال برانگیز بورسیه‌ها در اختیار مردم قرار می‌گیرد. او پیش‌تر نیز قول داده بود که با مسئله فساد، "از جمله فساد در دانشگاه و مدارک علمی و مبارزه با فساد در زمینه بورسیه‌ها" جدی برخورد خواهد کرد.