روند "بیابانی شدن ایران" هم‌چنان ادامه دارد
۱۳۹۴ اردیبهشت ۱۹, شنبه
بیشتر مناطق ایران که کشوری گرم و نیمه خشک است، در حال حاضر به‌خاطر کمبود آب در مرحله‌ی "تنش آبی" قرار دارند. این مرحله هنگامی رخ می‌کند که به هر نفر در سال ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ مترمکعب آب برسد. در صورتی که سرانه‌ی مصرف در کشوری کمتر از ۱۰۰۰ متر مکعب باشد، وضعیت "بحران آبی" آغاز می‌شود.
به گفته‌ی دکتر زهرا جواهریان، مدیرکل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد سازمان محیط زیست، «با توجه به سرانه‌ی مصرف، ایران در شرایط تنش آبی و بحران آبی قرار دارد.» به‌طور کلی میانگین سالانه‌ی بارش در ایران، ۲۲۰ میلیمتر است. این رقم در مقایسه با میانگین جهانی که ۸۰۰ میلیمتر است، کمتر از یک سوم میزان بارندگی جهان را نشان می‌دهد.
دلایل کم‌آبی در ایران
به گفته‌ی کارشناسان امور محیط زیست، تغییرات جوی و بالارفتن دمای زمین به میزان ۶ دهم درجه‌ی سانتیگراد در مدت ۲۰ سال، یکی از عوامل خشک‌شدن برخی از مناطق ایران است. جواهریان افزون بر این، اعمال سیاست‌های نادرست و ناهم‌آهنگ مدیریت منابع آب در ایران را نیز در خشک‌شدن برخی از مناطق این کشور بی‌تاثیر نمی‌داند. این امر تا کنون به خشک شدن ۲۹۷ دشت از ۶۰۰ دشت ایران انجامیده است.
جواهریان در این رابطه در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایسنا، با اشاره به این که میزان آب تجدید‌پذیر و قابل استحصال از بارش‌های سالانه، حدود ۱۱۰ میلیارد متر مکعب است، می‌گوید که «۹۰ درصد از این میزان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و باقی آن برای شرب، خدمات و صنعت مورد بهره برداری قرار می‌گیرد.»
راه‌حل‌های مبارزه با بحران آبی
به نظر جواهریان، تغییر مهندسی کشاورزی و کشت محصولاتی که تولید آن‌ها از نظر مصرف آب، مناسب‌تر است، می‌تواند یکی از راهکارهای کاهش این بحران در ایران باشد. او می‌گوید: «به عنوان مثال یک کیلوگرم گندم، ۱۳00 لیتر آب لازم دارد و یک کیلوگرم سیب زمینی، ۲۵۰ لیتر آب طلب می‌کند. یک کیلوگرم گوشت گاو، بیش از ۱۵۰۰۰ لیتر آب می‌طلبد و یک کیلوگرم گوشت گوسفند، ۸ هزار و ۹۰۰ لیتر آب می‌خواهد.»
به گفته‌ی مدیرکل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد سازمان محیط زیست، در حال حاضر در ایران میانگین مقدار مواد غذایی‌ای که از یک متر مکعب آب به دست می‌آید، ۸۰۰ گرم است. در "اقتصادهای موثر" از هر متر مکعب آب، ۲ کیلوگرم یا بیشتر محصول به عمل می‌آید.
کارشناسان، برای برون‌رفت از بحران کم‌آبی در ایران، راهکارهای گوناگونی ارائه می‌دهند: کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی به ۶۰ درصد، استفاده از روش‌های نوین کشت و برداشت، کاهش مصرف کود و سم، محدود کردن دامنه‌ی فعالیت‌های دامداری و تبدیل آن‌ها به کشت‌های کم آب، از جمله‌ی این راه‌حل ها است.
تجارت "آب مجازی" و کرایه‌ی زمین کشت
کشورهای پیشرفته برای مبارزه با تنش‌های آبی، به ابتکارهای موثری روی‌آورده‌اند. این کشورها، از جمله روابط تجاری خود را بر اساس وارد کردن تولیدات "پر آب بر" به کشور خود و صدور محصولات کشاورزی "کم آب بر" به خارج، تنظیم می‌کنند و با استفاده از "آب مجازی" موجود در محصولات وارداتی، به میزان منابع آبی خود می‌افزایند.
جواهریان، با اشاره به این که ژاپن در حال حاضر از این راه سالانه ۲۳ میلیارد متر مکعب آب وارد کشور خود می‌کند، می‌گوید: «این میزان آب وارد شده در ژاپن، آبی است که از طریق واردات محصولات، به منابع آبی اضافه و در نتیجه موازنه‌ی آب ایجاد می‌شود.»
برخی از کشورها هم‌چنین با خرید و اجاره کردن زمین در کشورهایی که از منابع آبی و امکانات کشت مناسب‌تری برخوردار هستند، محصولات مورد نیاز غذایی خود را در این کشورها به عمل می‌آورند.
به گفته‌ی مدیرکل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد سازمان محیط زیست، سودان و قزاقستان برای کشت، به کره جنوبی، امارات و عربستان زمین اجاره می‌دهد. جواهریان در این رابطه می‌گوید: «این روش برای تولید محصولات "پر آب بر" به عنوان راهکاری برای تامین منابع آبی باید در ایران هم مد نظر قرار گیرد.»
سهم طبیعت
یکی دیگر از دلایل "تنش آبی" در ایران، نادیده‌گرفتن "حق آبه" طبیعت است. به گفته‌ی کارشناسان در حال حاضر سهم طبیعت در زمینه‌ی بهره‌گیری از منابع آبی، بسیار ناچیز است.
زهرا جواهریان در این رابطه می‌گوید: «باید اجازه دهیم سهمی از آب به طبیعت، به سفره‌های زیر زمینی و به روخانه‌ها و تالاب‌ها برگردد، تا مانع از خشک شدن تالاب‌ها و رودها و در نهایت کاهش تبعات خشک شدن رودخانه‌ها و مانع محروم شدن از کارکردها و خدمات اکوسیستمی تالاب‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها شویم.»
حجم كنونی آب موجود در مخازن سدهای کشور، به عنوان مثال، در مقایسه با سال گذشته، ۵.۶ درصد كاهش یافته است.